Gerrit van Duyl(1888-1952)

Gerrit van Duyl werd geboren in Koudum en ging na zijn middelbare schooltijd theologie studeren in Utrecht. Hij was een vrijzinnig-Hervormde en welbespraakte predikant. In 1933 werd hij lid van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) van Anton Mussert. Binnen de NSB vervulde hij in de jaren 1933-1937 de functie van hoofd van de afdeling Vorming. Hij was verantwoordelijk was voor de politieke vorming van de NSB-leden. Ook was hij gedurende 1936-1937 redacteur van het NSB-tijdschrift Vorming, later omgedoopt tot Ontwakend volk. Hij werd algemeen erkend als de beste spreker van de NSB. Zijn redevoeringen werden gekenmerkt door krachtdadige taal. In 1935 werd hij tot een boete van f 100 veroordeeld (circa € 850,00 nu) wegens belediging van het openbare gezag. Van Duyl vatte zijn taak als Vormingsleider hoog op en waakte over de ideologische zuiverheid van de NSB. In 1936 maakte Van Duyl namens de NSB een reis naar Nederlands-Indië waar hij de partijboodschap uitdroeg op bijeenkomsten. De organisatie hiervan was in handen van NSB-bestuurder luitenant-kolonel in het KNIL Jan Hogewind. Op 2 november 1937 werd Van Duyl lid van de Eerste Kamer. Hij had al aangegeven dit niet te willen, maar destijds kon niet van zitting worden afgezien. Direct na zijn installatie nam hij ontslag. Van Duyl probeerde het gezag van Mussert te ondermijnen. Hij was het niet eens met Musserts halfslachtige houding ten aanzien van het antisemitisme. De controverse tussen beiden kwam tot een climax naar aanleiding van de voor de NSB rampzalig verlopen Tweede Kamerverkiezingen van 1937. Het stemmenpercentage van twee jaar eerder bleek na het tellen van de stemmen gehalveerd. Van Duyl en zijn aanhangers aarzelden niet Mussert de verantwoordelijkheid voor het slechte resultaat in de schoenen te schuiven. In diep geheim werd een plan gesmeed Mussert voor enkele maanden naar Zwitserland te sturen en hem vervolgens af te zetten. Mussert kreeg echter lucht van het complot. Hij reageerde effectief: Van Duyl en diens volgelingen werden gedwongen de NSB te verlaten. Na de Duitse inval was Van Duyl onder meer lid van de NSNAP-van Van Rappard en trad hij op als spreker voor deze groepering totdat Van Rappard zijn NSNAP op 27 september 1941 ophief. Van Duyl was verder begunstigend lid van de Germaanse SS in Nederland. Ook voor deze club trad hij op als spreker. Gedurende de bezettingsjaren bleek Van Duyl een aanhanger te zijn voor de Groot-Germaanse gedachte en de rassenleer. Over wat zijn gemeente, de Vrijzinnig Religieuze Gemeenschap in Hilversum, ervan vond dat hun voorganger zich ontpopte tot een actief NSB-lid, hebben we een indicatie. Een deel van het bestuur bedankte in 1934 omdat ze de beide functies van Van Duyl onverenigbaar achtte. Het was niet de dominee die moest aftreden, maar bestuursleden die vertrokken. In juni 1939 verliet Van Duyl Hilversum. Hij vervolgde zijn loopbaan als voorganger van de vrijzinnige gemeenschap in Ooster- en Westerblokker en Schellinkhout. Het is verbazingwekkend dat voor deze gemeente zijn turbulente privéleven en zijn politieke handel en wandel geen beletsel bleken te vormen om hem te beroepen. In augustus van dat jaar vertrok hij met zijn tweede vrouw naar Duitsland. In mei ’46 werd hij in Nederland gearresteerd en in april 1948 door het Bijzonder Gerechtshof in Amsterdam veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf met aftrek van voorarrest. In 1951 werd hij op vrije voeten gesteld.