KOLONIALE WANDELING BEETSTERZWAAG

Kunstzinnige kolonialen en een Indonesisch graf

Deze wandeling voert langs verscheidene huizen in de Hoofdstraat van Beetsterzwaag waar kunstzinnige kolonialen zoals Jan Loman(1918-2006) geodeet en kunstenaar, Jan Jacob Slauerhoff(1898-1936) arts en dichter en Jacobus Anthonie Meessen (1836-1885), een van de eerste fotografen in Nederlands-Indië gewoond hebben. Waar Meessen heeft gewoond in Beetsterzwaag is onbekend. Heel bijzonder is het verhaal achter het graf van de Indonesische medicijnen student die begraven ligt op de begraafplaats van de Hervormde kerk in Beetsterzwaag. Vervolg de wandeling daarna door het prachtige natuurgebied rond het dorp.

Lengte wandeling:
14 km
Start- en eindpunt:
bij de lang parkeerplaats Hoofdstraat 73
achter Restaurant Lijf’s

Openbaar vervoer:
bushalte Hoofdstraat Beetsterzwaag

Horeca:
Diverse in de Hoofdstraat

Print route
Print verhalen
Download Topo GPS bestand

Ook geschikt voor andere GPX apparaten

De route

  1. Loop vanaf de parkeerplaats weer naar de Hoofdstraat. Sla hier linksaf en loop door tot Hoofdstraat nummer 85. Daar staat een sculptuur van Jan Loman (1918-2006), geodeet en kunstenaar, die van 1945 tot 1949 in Nederlands-Indië werkte als landmeter bij de topografische dienst. Loop daarna weer terug richting restaurant Lyf’s aan de overkant van de straat. Loop verder de Hoofdstraat in.
  1.  Op nummer 80 staat het Lycklama huis. Jan Anne Lycklama à Nijeholt (1809-1891) trouwde op 21 januari 1836 in Beetsterzwaag met Ypkjen Hillegonda Van Eysinga. Zij erfde het huis van haar oudtante. Lycklama à Nijeholt diende vanaf zijn 18e jaar bij de marine. Na een retourreis naar Nederlands-Indië verliet hij in 1835 de Koninklijke Marine als luitenant-ter-zee.
  1. Even verderop in de Hoofdstraat staat op nummer 46 het Eysingahuis. Het huis is vanaf 1870 zestig jaar lang door artsen bewoond geweest. De meest bekende en wellicht ook meest besproken arts was wel de dichter-dokter Jan Jacob Slauerhoff (1898- 1936), die van 1 juni tot 1 augustus 1929 in het Eysingahuis waarnam voor dokter Bremer die door tuberculose een tijdje in Davos moest kuren.
  1.  Sla bij Hoofdstraat nummer 29 rechtsaf en loop de Pastorielaan in. Aan het einde linksaf Kerkepad Oost. Je komt uit op de Van Lyndenlaan. Steek de weg over en loop naar de begraafplaats rond het Hervormde kerkje. Loop door het hek de begraafplaats op en ga direct linksaf. Aan het eind  van de gravenrij rechtsaf. Op de twee na laatste gravenrij ligt de Indonesiër Basoeki begraven. Hij studeerde medicijnen aan de universiteit van Utrecht en was in de kost bij de weduwe Fournier.
  1. De reden dat Basoeki in Beetsterzwaag werd begraven, was dat de man van mevrouw Fournier, Antonius Hijpolitus Fournier (1871-1913), daar in 1913 begraven was. Het graf naast Fournier was gereserveerd voor haar. Zij stelde haar graf echter ter beschikking aan haar kostganger. Loop weer terug naar de uitgang. Sla rechtsaf en loop tot de Hoofdstraat. Daar weer rechtsaf de Hoofdstraat verder uitlopen.
  1. Blijf aan de rechterkant van de weg lopen. Na een brugje rechtsaf de Beetsterweg/Helomareed in lopen. Na 100 meter linksaf Kerkepad West. We volgen verder in grote lijnen wandeling Groene Wissel 307. Na 50 meter op een driesprong rechtsaf. Volg dit pad ongeveer 500 meter. Op een kruising met rechts een huisje even doorlopen en dan schuin rechtsaf. Op de eerste kruising linksaf, een pad met fietspad over grasland. Volg het fietspad het bos in. Na een huis met schuur aan je rechterhand, rechtsaf, een bomenrijk zandpad een kilometer volgen tot een kruising met een zandweg. Hier rechtsaf.
  1. Direct na een akker linksaf slaan. Je loopt op een graspad langs de akker dat overgaat in een breed grasbospad. Sla het eerste smalle pad rechtsaf in loop door tot een kruising. Hier linksaf. Aan het eind kom je uit op een asfaltweg. Sla rechts af en loop op de kruising bij paddenstoel 22265 (Boerestreek) rechtdoor tot een driesprong en ga daar rechtsaf.
  1. Bij paddenstoel 23453 rechtsaf een fietspad inslaan. Direct na twee bankjes voor het brugje linksaf. Loop dit pad verder uit tot je op een t-splitsing komt, ga daar rechtsaf. Loop dit pad verder uit tot je op een fietspad komt. Hier rechtsaf (Boppefjilt).Sla de eerste brede bosweg rechts in en loop het bos in. Na 100 meter linksaf slaan (negeer het mountainbike pad) en loop door tot een fietspad, net voor het fietspad linksaf slaan. Loop deze weg verder uit tot wandelroutepaal 76. Rechts zie je het prachtige kerkje van Olterterp. Loop rond het kerkje en weer terug naar de weg. Sla rechtsaf.
  1. Aan het einde van de weg, de weg oversteken en linksaf slaan. Je loopt langs restaurant het Witte huis. Na de bushalte, bij paddenstoel 63200 rechtsaf, even rechtdoor en na klaphekje linksaf. Bij wandelroutepaal 75 rechtdoor, bij kruising met een fietspad rechts, rechtdoor. Na 200 meter rechtsaf, fietspad oversteken en bospad inslaan met nu het fietspad links. Het eerste pad links inslaan, fietspad oversteken en grasbospad volgen.
  1. Aan het einde bij de bosrand rechtsaf en neem vervolgens het eerste bospad linksaf. Aan het einde op een ruime driesprong bij wandelroutepaal 80 rechtsaf met links een fietspad. Waar het pad het fietspad kruist rechtdoor. Houd rechts aan en loop langs de koning die uitgesneden is in een boomstam naar een metalen brugje bij wandelroutepaal 81. Loop het brugje over en gelijk linksaf langs het ven. Bij wandelroutepaaltje 89 rechtdoor. Op een driesprong bij wandelroutepaal 83 rechtsaf en volg route naar paaltje 84, 85, 86.
  1. 11. Aan het einde van het pad kom je uit op een drukke weg. Hier linksaf. Bij huisje Vianen de weg oversteken en rechtdoor lopen een grindweg op die na huis nr.11 een bospad wordt. Neem het eerste smalle pad linksaf met rechts een diepe bossloot. Aan het eind van het pad linksaf en blijf dit pad volgen. Volg nu de rood/witte markeringen en je komt uit op Kerkepad Oost. Op de kruising bij een modern kerkgebouw (Vlaslaan) linksaf. Sla de tweede straat rechtsaf in en je komt weer uit op de parkeerplaats achter Restaurant Lijf’s. Einde van deze koloniale wandeling. Helaas geen spoor van een van de eerste fotografen in Nederlands-Indië Jacobus Anthonie Meessen (1836-1885), die als architect werkte in Beetsterzwaag en daar in 1885 overleed.

Verhalen

Beeldhouwwerk van Jan Loman

Jan Loman (1918- 2006)

Jan Loman werd in 1918 geboren in Bolsward. Op aandrang van zijn vader studeerde hij geodesie (landmeetkunde) in Delft, hoewel hij zelf liever de opleiding tot beeldend kunstenaar in Amsterdam had gevolgd. Loman ging na zijn opleiding werken bij het Kadaster. Na de Tweede Wereldoorlog ging hij als oorlogsvrijwilliger naar het toenmalige Nederlands-Indië waar hij zijn vrouw leerde kennen. ‘Ik had me aangemeld bij de Koninklijke Marine, om uit te varen naar Nederlands-Indië. Maar aangekomen in Londen hoorde ik op Trafalgar Square dat Japan had gecapituleerd. Daarmee viel er voor mij een bepaalde spanning weg. En omdat het niet mijn ambitie was om een jaar wacht te lopen bij de marine, werd ik gedemobiliseerd en stapte ik onmiddellijk over naar de Netherlands Indian Civil Affair (NICA)Branche, een organisatie die burgerambtenaren naar Indië stuurde om daar het bestuur op poten te zetten’. De NICA zette Loman in als landmeter bij de topografische dienst, zodat toch weer een beroep werd gedaan op zijn geodetische deskundigheid. Loman werkte in Batavia, op Sumatra en Timor, tot begin 1949. In dat jaar keerde hij terug naar Nederland én naar het Kadaster, nu in Arnhem. Hij was in 1948 in Indië getrouwd met Selma Sophie van Hutten (1910- 1997), geboren in Balikpapan op Borneo, waar haar vader werkte bij de Dordtse Peteroleum Maatschappij. In Nederland ontwikkelde hij zich verder als beeldend kunstenaar. Hij was zowel beeldhouwer, als graficus en schilder. Van zijn hand is het gestileerde embleem van de Waddenvereniging. Ook van diverse andere milieuorganisaties ontwierp hij het logo. In 1999 schonk hij een beeld aan zijn woonplaats Beetsterzwaag, dat werd geplaatst voor het voormalige gebouw van het kantongerecht Hoofdstraat 85. Hij woonde in de burgemeesterswoning aan de Hoofdstraat 80 waar hij op 88 jarige leeftijd stierf.

Naar route

Het Lycklamahuis

Jan Anne Lycklama à Nijeholt (1809-1891)

Jonkheer Jan Anne Lycklama à Nijeholt diende vanaf zijn 18e jaar bij de marine. Na een retourreis naar Nederlands-Indië op Z.M. fregat Algiers, verliet hij in 1835 als luitenant-ter-zee de marine. Hij trouwde op 21 januari 1836 in Beetsterzwaag met Ypkjen Hillegonda Van Eysinga. In 1837 werd hij lid van de gemeenteraad van Opsterland. Vervolgens werd hij in 1839 wethouder van deze gemeente. Van 1853 tot 1865 was hij burgemeester van Opsterland. Uit de erfenis van haar oudtante erfde zijn vrouw een woning aan de Hoofdstraat 80 in Beetsterzwaag. Daar gingen ze wonen. Zijn vrouw overleed in 1854. Lycklama à Nijeholt liet het huis in 1858 vergroten door er een tweede verdieping op te bouwen. In 1971 kwam het pand, sinds 1917 het Lycklamahuis genoemd, in het bezit van de gemeente Opsterland. Vanaf die tijd is het gebouw in gebruik als gemeentehuis.

Naar route
Beetsterszwaag_Doktershuis

Dokterswoning in Beetsterzwaag

Jan Jacob Slauerhoff (1898-1936)

Jan Jacob Slauerhoff werd geboren als vijfde van zes kinderen in een protestants middenstandsmilieu in Leeuwarden. Hij was een ziekelijk kind en leed aan astma aanvallen. Om hier verbetering in te brengen bracht hij ieder jaar enkele maanden door op Vlieland bij familie van zijn moederskant. Slauerhoff ging naar de Rijks-HBS in Leeuwarden. In 1916 verhuisde hij naar Amsterdam om geneeskunde te gaan studeren. Hij verdiepte zich toen al in literatuur en vooral in poëzie. Hij schreef zelf gedichten en publiceerde in 1918 zijn eerste verzen in het Amsterdamse studententijdschrift Propria Cures. Zijn eerste dichtbundel, Archipel, volgde in 1923. In datzelfde jaar studeerde hij af. Hij wilde geen huisarts worden en monsterde na zijn studie aan als scheepsarts op een lijn naar Nederlands-Indië. Hij voer ook op de Java-China-Japanlijn waarmee onder anderen Chinese contractarbeiders voor de suiker-, tabak-, thee- en rubberplantages en tinwinning in Nederlands-Indië werden vervoerd. Daarom werden deze schepen koelieschepen genoemd. Deze reizen bleken funest voor zijn gezondheid. Uiteindelijk ging hij weer terug naar Nederland waar hij als waarnemend huisarts aan de slag kon. In de zomer van 1929 heeft hij een tijdje in het Eysingahuis, Hoofdstraat 46, in Beetsterzwaag gewoond om waar te nemen voor huisarts Hendrik Willem Bremer die tuberculose had en moest kuren in Davos. De aanwezigheid van Slauerhoff heeft voor de nodige beroering in het dorp gezorgd. Er doen wilde verhalen de ronde over hem die de indruk geven dat hij achter alles aan zat wat een rok droeg. In elk geval is zeker dat hij meer dan gewone belangstelling had voor Aaltje, een achttienjarig meisje uit het naburige Beets. Op een dag nam Slauerhoff Aaltje mee naar een vriend van hem in Sint Nicolaasga. In Sint Nicolaasga woonde de dichter Jacques Bloem met zijn vrouw Clara Eggink en hun tweejarig zoontje. Bloem en zijn vrouw waren erg blij een vriend ‘in deze vriendenloze provincie te krijgen’. Ze waren benieuwd wat Slauerhoffs redenen waren om de zee in te ruilen voor het land. Er was nog een gast in huize Bloem. Een getinte man, waarvan Aaltje de naam niet kende. Het bleek de schrijver Eduard Du Perron. Aaltje herinnert zich Slauerhoff als een alleraardigste vent, heel gewoon en iemand die over allerhande zaken met je kon praten.

Naar route

Grafzerk van Basoeki

Graf van Basoeki

Aan de rand van het kerkhof achter de Hervormde kerk van Beetsterzwaag, staat een klein grafmonument. Het is het graf van een Indonesiër, Basoeki geheten, overleden op 11 november 1924. Hij studeerde medicijnen aan de Universiteit van Utrecht en was daar in de kost bij mevrouw, de weduwe Fournier en haar dochter. Zij stond haar graf, gelegen naast het graf van haar overleden man, af voor haar kostganger. Over Basoeki zelf is weinig bekend. Hij werd geboren op Java waar zijn vader arts was. Wanneer en waar is niet bekend. Ook is niet bekend waar hij aan overleed. Hij werd begraven door zijn Indonesische medestudenten die in Nederland studeerden. De voorzitter van de Indonesische Vereeniging sprak als eerste bij het graf, en wees erop dat het nationaal gevoel van de leden door het heengaan van Basoeki was geroerd. Want hij kwam hier alleen om zich de bekwaamheid te verwerven, die in ons eigen land niet geboden wordt. Het heengaan van Basoeki werd gevoeld als nationaal leed. In het november/december-nummer van Indonesia Merdeka (vertaald: Indonesië vrij), het tijdschrift van de Indonesische Vereniging voor studenten, verscheen een “in memoriam Basoeki”. Deze vereniging werd in december 1923 door de Centrale Inlichtingendienst in Den Haag als communistisch bestempeld en bestond uit Indonesische studenten en intellectuelen die de onafhankelijkheid van Indonesië nastreefden. Niet duidelijk is of Basoeki lid was van de vereniging, maar gezien het ‘in memoriam’ kunnen we daar wel van uitgaan. Op het grafmonument is het zegel van de theosofische beweging te zien. Het is bekend dat het in 1921 opgerichte Theosofisch Studie Fonds veelbelovende Indonesische jongeren financieel steunde zodat zij hun studie in Nederland konden voortzetten. Waarschijnlijk is ook Basoeki met steun van dat fonds naar Nederland gekomen. Daarmee lijkt het voor de hand te liggen dat het Theosofisch Studie Fonds direct of indirect verantwoordelijk is geweest voor de plaatsing van het grafmonument met de opvallende symboliek. Maar het kan ook zijn dat de familie Fournier zelf het grafmonument heeft geplaatst. Een van de familieleden van de familie was lid van het hoofdbestuur van de Nederlands Indische Theosofische Vereeniging.

Naar route

Grafsteen van Fournier

Antonius Hijpolitus Fournier (1871-1913)

Vlak naast het graf van Basoeki ligt Antonius Hijpolitus Fournier begraven. Hij overleed in 1913. Het graf naast Fournier was bestemd voor zijn vrouw. Zij stelde echter haar graf ter beschikking aan haar kostganger Basoeki. Antonius Hijpolitus (Anton) Fournier werd op 16 november 1871 in Uithoorn geboren als zoon van onderwijzer Andreas Cornelis Joseph Fournier (geb. 1851, Harderwijk) en Grietje van der Bijl (geb. 1849, Uithoorn). Nog geen jaar na zijn geboorte werd zijn vader benoemd tot hulponderwijzer in Nederlands-Indië. Eind januari 1873 vertrok het gezin met de Nederland naar Batavia. Fournier zou opklimmen van 4de hulponderwijzer in Semarang tot 1e hulponderwijzer 2e klasse aan de openbare school in Tegal op Java in 1881. In september 1885 overleed zijn vrouw Grietje. Fournier werd wegens ‘dringende familieomstandigheden’ tweejarig verlof verleend naar Europa. Begin november vertrok hij met vijf kinderen met de Zeeland naar Nederland. Zoon Anton komen we daarna in 1896 tegen toen hij een benoeming kreeg als onderwijzer in het Friese Oldeboorn. In 1897 trouwde hij in Gouda met Akke Sijtsma (1871-1942). Op een gegeven moment moet Anton een aanstelling in Dokkum hebben gekregen, want daar was hij bij zijn plotselinge overlijden in 1913 hoofd van de M.U.L.O. Anton overleed op 1 september op 41-jarige leeftijd in het ziekenhuis van Heerenveen en werd begraven op het hervormde kerkhof in Beetsterzwaag, waar zijn gezin woonde. Op het grafmonument in de vorm van een grof uitgehouwen stèle staat een eenvoudige tekst: ‘aan onzen geliefden leermeester A.H. Fournier in leven hoofd der school voor M.U.L.O. te Dokkum’.Na de dood van Anton Fournier in 1913 verhuisde zijn vrouw Akke met hun dochter naar Utrecht. Zelf zou Akke Sijtsma overigens niet in Beetsterzwaag begraven worden. Ze vertrok naar Nederlands-Indië en overleed op 3 april 1942 in Medan op het eiland Sumatra.

Naar route

Fotografisch verslag van een reis naar en door Nederlands-Indië

Jacobus Anthonie Meessen (1836-1885)

Van Jacobus Anthonie Meessen werd helaas in Beetsterzwaag, waar hij overleed in 1885, geen enkel aandenken gevonden. Hij was een van de eerste fotografen in Nederlands-Indië. Daarom toch iets over zijn leven. Hij werd geboren in Utrecht op 5 december 1836. Zijn vader was timmerman en dat werd hij ook. Door het ministerie van koloniën werd Meessen als timmerman uitgezonden naar Nederlands Indië. Hij kreeg zijn aanstelling op 1juli 1858 en kon toen op rijkskosten naar Batavia gaan. Hij ging scheep op het zeilschip de Jason. Aangekomen in Batavia moest hij wachten op zijn definitieve plaatsing. Uiteindelijk kreeg hij opdracht om naar Tjilatjap aan de zuidkust van Java te gaan. Hij heeft een groot deel van zijn werkzame tijd in Indië doorgebracht en werd regelmatig overgeplaatst. Na terugkeer in Nederland – hij kreeg 2 jaar verlof (voor eigen rekening)- trouwde hij met zijn Jansje (Johanna Alida Steenbeek) op 11 december 1862. Hij ging in 1864 terug naar Nederlands-Indië met zijn vrouw, om als fotograaf te gaan werken in Batavia. Daar richtte hij een fotostudio op. Hij was een van de weinige fotografen in Indië in die tijd. Meessen wilde afbeeldingen maken van de verscheidenheid aan landschappen en volkeren in Indië. Zijn grote concurrent was Woodbury & Page. Dat was de reden dat de Meessens hun fotostudio in Batavia verkochten en verhuisden naar Padang, waar ze weer een fotostudio oprichtten. Hij fotografeerde in Padang en later in de Minangkabau landschappen en dubbel- en familieportretten. In november 1868 begon Jacobus met de verkoop van zijn eerste album, getiteld Sumatra’s Westkust. Het album was gebonden in geitenleer en bevatte meer dan 60 landschapsfoto’s van Padang en de omliggende dorpen. In juni 1869 vertrokken ze weer naar Nederland, waar ze zich in Utrecht vestigden. Met zijn fotografie heeft hij vermoedelijk te weinig kunnen verdienen, vandaar dat we hem later tegenkomen als stadsarchitect in Beetsterzwaag. Hij is dan onder andere verantwoordelijk voor de ‘kunst weg over Bergum naar Heerenveen’ en de bouw van een lagere school te Tijnje. Hij overleed op 14 november 1885 in Beetsterzwaag, Opsterland.

Naar route

Bronnen

Nieuwsblad van Friesland: Hepkema’s courant van dinsdag 18 november 1924.
November/december-nummer van Indonesia Merdeka van 1924. (vertaald: Indonesië vrij).
René ten Dam, Beetsterzwaag-het graf van de jonge Indonesische arts Basoeki, in Dodenakkers Funerair erfgoed, februari 2019.
Wim Hazeu, Slauerhoff. Een biografie (Arbeiderspers Amsterdam-Antwerpen) 1995.
https://nl.wikipedia.org/wiki/J._Slauerhoff
https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Anne_Lycklama_%C3%A0_Nijeholt
https://nl.wikipedia.org › wiki › Jan_Loman
https://www.nederlands.nl/biografie/Jan+Loman
https://libris.nl/binnertoverdiep/BookInfo/GetSample?guid=aac789f1-eaea-48cf-8651-373fafda0566 door Herman Bouman , November 2017.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Jacobus_Anthonie_Meessen
Mattie Boom en Steven Wachlin, fotograaf Jacobus Anthonie Meessen
Reisverslag https://www.bookspot.nl/images/active/InkijkPDF/cb/9789402128390.pdf