KOLONIALE WANDELING WAGENINGEN

Een stad gebouwd op Indisch fortuin

Een burgemeester die een fabelachtig rijke dochter en kleindochter van een gouverneur-generaal in Nederlands-Indië trouwde, een Britse industrieel die de steenfabriek in de uiterwaarden van de Rijn oprichtte, een planter in West-Java en erfgenaam van de steenfabriek, die het Bowlespark financierde, een kapitein bij de Koninklijke Paketvaart Maatschappij, die rijk geworden in de Oost een villa bouwde, en tot slot een koloniaal bestuursambtenaar die studeerde aan de Rijkslandbouwschool en conservator van het Tropenmuseum in Amsterdam werd. Dit zijn de mensen die de stad Wageningen verbinden met het koloniale verleden van Nederland.in de Oost. Inwoners van Wageningen bezaten ook plantages in Suriname. Heel weinig is er nog zichtbaar aanwezig van waar ze ooit hebben geleefd en gewoond, maar de verhalen over hoe zij de stad Wageningen hebben opgebouwd met Indisch kapitaal waren nog deels te achterhalen. Deze koloniale wandeling voert eerst door de stad, daarna langs de uiterwaarden en het buitengebied van Wageningen.

Lengte wandeling:
15 km
Start- en eindpunt:
Busstation Wageningen
Parkeerplaats:
in de stad

Horeca:
diverse in de stad
Restaurant Nol in ’t Bos

Routebeschrijving downloaden:
Volg de link
GPX-bestand:
Topo GPS koloniale wandeling Wageningen

Print route
Print verhalen
Download Topo GPS bestand

Ook geschikt voor andere GPX apparaten

De route

  1. Ga met je rug naar het busstation staan en sla linksaf en loop tot het kruispunt. Voor het kruispunt, rechtsaf de weg oversteken op de voetgangersoversteekplaats bij de verkeerslichten. Loop rechtdoor de Bevrijdingsstraat in. Op de hoek Bevrijdingsstraat/5 mei Plein ligt links van je Hotel de Wereld. Tijd voor een kopje koffie.
  1. Na het bezoek aan Hotel de Wereld rechtsaf de Bergstraat inlopen tot de winkel Eikendal optiek, hier linksaf en rechtsaanhoudend, voorbij winkel De Wikkel, de Herenstraat inlopen. De grote panden in deze straat werden in de 18de eeuw gebouwd door Lubbert Adolph Torck (1698 -1758) met het Indisch fortuin van zijn vrouw.
  1. Even verderop in de Herenstraat tref je aan je linkerhand de Bassecour In 1743 werd de `Bassecour’, door de Torcks gebouwd voor mensen met geld zoals oud- kolonialen: officieren en andere lieden die fortuin hadden gemaakt in Oost-Indië en de West.
  1. Het middendeel van de Bassecour bood vanaf 1876 onderdak aan de Rijks Landbouwschool. Hier studeerde onder anderen Gerard Louwrens Tichelman.
  2. Loop verder de Herenstraat in. Sla linksaf bij het Bowlespark. Aan je linkerhand zie je al snel het Museum de Casteelse Poort liggen op het voormalig terrein van het Kasteel van Wageningen. Het museum is geopend van april tot en met oktober van dinsdag tot en met zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur en van november tot en met maart van 12.00 tot 16.00 uur. Het topstuk in het museum is de Bijbel van Torck, een statenbijbel uitgegeven in 1716 door drukker Pieter Keur uit Dordrecht.
  1. De woonbuurt Bowlespark werd aan het einde van de negentiende eeuw gebouwd met kapitaal van Johannes Stefanus Bowles (1844-1929) eigenaar van een suikerplantage op West-Java en erfgenaam van de steenfabriek in de uiterwaarden van de Rijn. De herenhuizen die toen gebouwd werden, staan er grotendeels nog en zijn nu beschermd als gemeentelijk monument. Loop rechtdoor naar het Spijk. Links zie je een gevelsteen van Torck (1687-1758). De brug oversteken en vervolgens direct rechtsaf het fietspad langs het Spijk inslaan.
  1. Bij de Grebbedijk linksaf slaan en via de Veerweg doorlopen tot het Bergpad. Hoog boven je zie je Arboretum Belmonte Deze Wageningse Bergtuin maakt deel uit van de Wageningse Universiteit en is vrij toegankelijk voor het publiek. Neem de trap naar boven. Op de eerste splitsing linksaf en vervolgens nog een keer linksaf. Daar zie je een toegang tot het Aboretum. Loop naar binnen en sla rechtsaf en loop door naar een uitkijkpunt. Van hier heb je een prachtig uitzicht over de uiterwaarden van de Rijn. Loop van daar verder door rechtsaanhoudend tot een Y-splitsing. Hier links aanhouden. Je loopt nu op het klompenpad. Dit pad aanhouden voorbij een roestige sculptuur van een tulp en blijven volgen tot een viersprong. Sla het eerste pad links in. Je verlaat nu het klompenpad. Loop op de volgende viersprong rechtdoor. Net voor het pad op het eind naar links buigt, het graspad rechts inlopen. Dit pad komt uit op een asfaltweg, de Generaal Foulkesweg. Steek deze weg over en loop de Bosrandweg in.
  1. De Bosrandweg uitlopen tot de N225. Deze drukke verkeersweg oversteken en aan de overkant verder de Bosrandweg inlopen langs Wild Dukes Bike punt. Aan het einde van de Bosrandweg rechtsaf de Dorskampweg inlopen. Bij de Geertjesweg rechtsaf slaan richting restaurant Nol in ’t Bos. Verderop ligt links de Buitenplaats villa Sanoer (Geertjesweg 55). Deze buitenplaats dankt zijn naam aan een vissersdorpje op het eiland Bali. Loop de tuin in naar de fontein. Neem het pad links en loop de tuin rond tot je weer bij de uitgang bent. Linksaf de Geertjesweg op en sla vervolgens het eerste bospad links in met het bordje opengesteld.
  1. Steeds rechtdoor blijven lopen, alle zijpaden (ook de rood/witte naar links) negeren. Bij ongelijke viersprong iets links aanhouden en rechtdoor lopen tot de asfaltweg. Hier rechtsaf tot restaurant Nol in ’t Bos. Rechtdoor blijven lopen, de Kortenburgweg in. Neem het eerste bospad rechts en loop dit kronkelpad uit, fietspad oversteken en helemaal uitlopen tot aan de Ritzema Bosweg. Deze weg oversteken en linksaf het fietspad volgen tot het eerste kleine wandelpad rechts en vervolgens weer links het Bergpad in. Blijf steeds bovenlangs lopen tot voorbij de Veerdam en neem vervolgens de trap naar beneden.  Loop door tot aan de Veerweg. Het tweede pad links, Aan de Rijn, inslaan. Eerste graspad rechts met opstapje nemen, volg de dijk langs de rivier (links van je) door de uiterwaarden. Je ziet de oude steenfabriek De Bovenste Polder van de familie Bowles liggen. Sla aan het eind van dit pad rechtsaf en loop door tot je weer op de Grebbedijk uitkomt. De weg oversteken en iets naar rechts het Spijk inlopen. Langs het Spijk blijven lopen en aan het eind de Bergstraat in en meteen daarna weer rechtsaf de Bevrijdingsstraat in die uitkomt op de Churchillweg.  Links van je zie je het busstation liggen. Einde van deze koloniale wandeling.

Hotel de Wereld

Hotel de Wereld

Op 5 mei 1945 koos generaal Charles Foulkes namens de geallieerden Hotel de Wereld uit voor de onderhandelingen met de Duitse generaal Johannes Blaskowitz over de overgave van de Duitse bezetter in Nederland. Foulkes zou voor deze plaats hebben gekozen wegens de ligging van Wageningen aan het toenmalige front, de afwezigheid van burgers die waren geëvacueerd en de symboliek van de naam “De Wereld”. Prins Bernhard was bij de onderhandelingen aanwezig. In het hotel is de capitulatiezaal te bezichtigen als er geen andere activiteit plaatsvindt.

 

Naar route
Torck

Lubbert Adolph Torck

Lubbert Adolph Torck

Lubbert Adolph Torck (1698 -1758) was een vooraanstaand regent in zijn tijd en jarenlang burgemeester van Wageningen, ridder en lid van de Admiraliteit van Amsterdam (1717-1744), tevens lid van de Raad van State (1741-1746). In Amsterdam leerde hij zijn vrouw Petronella van Hoorn (1698-1764) kennen. Zij was de dochter van Joan van Hoorn en een kleindochter van Willem van Outhoorn, die beiden gouverneur-generaal van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) waren geweest. De VOC (1602-1795) was een grote Nederlandse onderneming die handel dreef op Azië. Hoofdstad van het VOC-imperium in Azië was Batavia, het tegenwoordige Jakarta. Daar zetelde de gouverneur-generaal als hoogste baas en in die stad was Petronella van Hoorn ook geboren. Petronella was de weduwe van Jan Trip de Jonge, secretaris van de stad Amsterdam, en erfgename van een fabelachtig fortuin van meer dan een miljoen gulden (vergelijkbaar met ruim zesentwintig miljoen hedendaagse euro’s). Aan de Achterstraat, zoals de Herenstraat toen nog heette, bouwden de Torcks met het kapitaal van Petronella tussen 1738 en 1744 drie huizenblokken met elf herenhuizen: één in 1738 direct aan de straat – de `Rosendaelse huizen’ – een blok van twee huizen aan de Kromme Hoek en in 1742 – ‘Huize Torck’.

 

 

 

Naar route

Bassecour

 

Bassecour

De huizen in de Herenstraat werden onder anderen verhuurd aan gepensioneerde officieren van de Verenigde Oost-Indische Compagnie die in Azië hun fortuin hadden gemaakt en plantage eigenaren uit Suriname. Van de officieren is verder niets bekend. Van de plantage eigenaren weten we wat meer. Zo was de predikant Johannes Phaff (1705-1762) door vererving via zijn echtgenoten waarvan er drie vroeg overleden in het bezit gekomen van vier plantages in Suriname waaronder de plantage Zorgvliet. Zelf kwam hij als zendeling, uitgezonden door de Lutherse gemeente in Amsterdam, in Suriname terecht. Op de plantages van de familie Phaff werkten slaafgemaakten. Zijn zoon Johannes Emilius Phaff (1751-1823), militair en miniatuurschilder, vestigde zich met zijn vrouw in Wageningen. Zij woonden een tijdje in een van de huizen in de Bassecour. Toen in 1863 de slavernij werd afgeschaft werd de plantage Zorgvliet over 15 aandeelhouders verdeeld. Zij werden allen financieel gecompenseerd voor het verlies van menselijk bezit. In de Bassecour woonde ook de predikant en plantage eigenaar Conrad Schwiers (1752-1828) met zijn vrouw. De jonge slaaf Andries Lau, die ze meegenomen hadden van het eiland Berbice, woonde bij hen in. In 1823 verklaarde de familie Schwiers hem per notariële acte tot ‘vrij mensch.’ De familie Schwiers bezat vier woonhuizen in de Bassecour. Iets bijzonders voor die tijd was de aanleg van een riool onder deze huizen. Delen daarvan werden bij de verbouwing teruggevonden. Een van de complexen aan de Herenstraat, de Bassecour, bood vanaf 1876 onderdak aan de Rijkslandbouwschool.

Naar route

Gerard Louwrens Tichelman met zijn vrouw

Gerard Louwrens Tichelman

Gerard Louwrens Tichelman geboren in Palembang (Zuid-Sumatra) in 1893, studeerde tropische landbouw aan de Rijkslandbouwschool in Wageningen. Tichelman werkte van 1913 tot 1916 op een plantage in Nederlands-Indië. Daarna maakte hij carrière als bestuursambtenaar op de Molukken, op Borneo en in Sumatra. In 1938 verhuisde hij naar Nederland. In Amsterdam vond hij een baan bij het Koloniaal Instituut, later het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) genoemd. Tichelman was acht jaar lang  conservator van het Tropenmuseum. Hij zou tot aan zijn pensioen in 1958 werkzaam blijven bij het Tropeninstituut, onderdeel van het KIT. Tichelman schreef een enorm oeuvre aan artikelen en boeken bij elkaar en publiceerde in zowel Nederlandse als buitenlandse vakbladen. Zijn onderwerpen varieerden van de toekomstproblemen van de jonge republiek Indonesië, de bestuurlijke indeling van Nederlands-Nieuw-Guinea tot de magisch geladen priesterattributen bij de Batak, prehistorische rotsgangen en oude volksverhalen uit Atjeh. Hij overleed in Haarlem in 1962.

Naar route

Bijbel van Torck

Bijbel van Torck

Het topstuk in het museum De Casteelse Poort, is de Bijbel van Torck, een statenbijbel uitgegeven in 1716 door drukker Pieter Keur uit Dordrecht. In het voormalige kasteel van Wageningen is nu het museum gevestigd. Het kasteel werd door hertog Karel van Egmond in 1526-1527 binnen de vesting gebouwd. De fundamenten van drie torens en een deel van de buitenmuur zijn nog te bezichtigen. In 1702 werd het kasteel door de Staten van Gelderland verkocht aan Anna Maria Ripperda, weduwe van drost Assueer Torck, moeder van de al eerder genoemde Lubbert Adolph Torck. De familie Torck verbouwde het kasteel tot een klein stadspaleis met een barokke tuinaanleg. Torck was politiek actief in Den Haag en liet als burgemeester van Wageningen verschillende publieke werken uitvoeren. De Torcks woonden als ze in Wageningen waren in een van de herenhuizen aan de latere Herenstraat, op de hoek van de Kasteelse Gang, waar sinds 1917 het studentenhuis H6 in is gevestigd.

 

Naar route

Johannes Stefanus Bowles

 

Johannes Stefanus Bowles

De Britse grootvader van Johannes Stephanus Bowles (1844-1929) was Robert Bowles (1744-1812), luitenant in de British East India Company (EIC), de Britse Oost-Indische Compagnie (1600-1874). Deze onderneming concentreerde zich op de handel in India. Bowles sr. was commandant van de EIC-troepen in Kerala (zuidwest-India) en was in 1795 betrokken bij de overdracht van de Nederlandse VOC-forten aan de Britten. Hij bracht het tot generaal-majoor en keerde in 1801 terug naar Engeland. In 1812 trouwde hij met zijn jonge huishoudster die hem negen maanden na zijn onverwachte dood nog een zoon schonk, Robert Bowles (1813-1880). Deze Robert vestigde zich in 1841 samen met zijn vrouw in Wageningen en werd in 1852 officieel Nederlander. Hij richtte de steenfabriek, De Bovenste Polder op, gelegen in de uiterwaarden van de Rijn. Hun oudste zoon Robertus Petrus Bowles (1835-1897) meldde zich bij het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger, het KNIL. Dit koloniale leger breidde in de loop van de 19e eeuw gestaag het Nederlandse gezag uit over de eilanden van de Indonesische archipel. Robertus Bowles nam in 1866 deel aan de expeditie ter verovering van de Pasoemahlanden in Zuidwest-Sumatra. Daarna werd hij in Barabei in Zuidoost-Borneo gestationeerd. Hij trouwde met een Indo-Europese vrouw en vertrok naar Europa toen zij ziek werd. Zij stierf in 1882 in Wiesbaden. Robert vestigde zich daarop in Wageningen. Zijn broer Johannes Stephanus had na de dood van hun vader in 1880 de steenfabriek geërfd. Zodra zijn oudste broer terug was nam deze het beheer van de steenfabriek op zich. Hij maakte ook de plannen voor het Bowlespark rond het Kasteel van Wageningen die grotendeels gefinancierd werden door zijn jongste broer. Johannes Stephanus zelf was al jong naar Nederlands-Indië vertrokken waar hij mede-eigenaar was van de suikerplantage Kadhipaten vlakbij Majelengka in West-Java. Hij trouwde een dochter van een KNIL-kapitein. De vijf kinderen uit dit huwelijk werden allen in Nederlands-Indië geboren en bleven daar wonen. In 1885 vestigde Johannes Stephanus zich weer in Wageningen en ging op het Kasteel wonen. Ondertussen verkocht hij de steenfabriek en in 1904 ook het Kasteel. Het zuidelijk kasteel terrein werd door de Bowles verkaveld in bouwpercelen, waarop de herenhuizen van het Bowlespark zijn gebouwd. Johannes Stephanus zelf vertrok weer naar Nederlands-Indië waar hij hoofdadministrateur werd van de Pamanukan en Cassem landen op Java. Hij stierf in 1929 in Brussel.

 

Naar route

Aboretum Belmonte

 

Arboretum Belmonte

Het landgoed Belmonte werd eind achttiende eeuw gesticht door Thierry Juste, baron de Constant Rebecque de Villars. Deze familie behoorde tot de Nederlandse adel en heeft geen enkele band met een van Nederlandse koloniën. De baron bouwde rond 1845 een pompeuze villa in Italiaanse stijl op het hoogste punt van Belmonte. Zijn schoonvader kocht stukken grond rond de villa op en zo werd het een landgoed van 17 hectaren groot. Jarenlang bewoonden baronnen en baronessen het huis, tot het in 1936 in het bezit kwam van de  Stichting Het Gelders Landschap. Helaas werd het landgoed aan het eind van de Tweede Wereldoorlog verwoest. Van het huis resteert slechts een ruïne. Wageningen UR (toen nog de Landbouwuniversiteit) kocht het landgoed in 1951 voor een klein bedrag om haar botanische tuin De Dreijen uit te kunnen breiden.

 

Naar route

Tuin buitenplaats villa Sanoer

 

Buitenplaats villa Sanoer

De buitenplaats Sanoer, gelegen aan de bosrand ten oosten van Wageningen, werd in de tweede helft van de negentiende eeuw gebouwd door de familie De Vries. De Vries was kapitein bij de Koninklijke Paketvaart Maatschappij (KPM) in het voormalige Nederlands-Indië. Tevens was hij betrokken bij de handel in landbouwproducten, waarmee hij het fortuin heeft vergaard dat hem in staat stelde om deze buitenplaats te laten bouwen. Aan het einde van zijn carrière in Nederlands-Indië (men werd in de tropen op 50-jarige leeftijd gepensioneerd) is zijn schip in een storm voor de kust van Bali op een rots lek geslagen. Het schip was zinkend. Toen de storm wat ging liggen, werd kapitein De Vries met zijn bemanning van boord gehaald door Balinese vissers, die in hun houten prauwtjes vanuit het dorpje Sanoer de schipbreukelingen te hulp schoten. Als hommage aan deze redding heeft De Vries de buitenplaats bij Wageningen Villa Sanoer genoemd. Er werd flink feest gevierd in de villa. De grote ontvangsten en partijen met familie en vrienden uit Indië waren bekend in de streek. Het perceel is sinds 1984 in het bezit van de heer Best. Best renoveerde de gebouwen en de omliggende tuinen.

 

 

 

Naar route

Oude Steenfabriek

 

Oude Steenfabriek

De steenfabriek, De Bovenste Polder, van de familie Bowles, gelegen in de uiterwaarden van de Rijn, werd in 1885 beheerd door Johannes Stefanus Bowles (1844-1929). In 1894 verkocht hij de steenfabriek. Aan het fabriceren van bakstenen kwam in 1965 een einde. Sinds 1997 wonen er kunstenaars en muzikanten in de steenfabriek zelf en in de voormalige ovens. Ook een kanovereniging maakt gebruik van een ruimte voor de boten en er wonen nog twee families.

 

 

Naar route

Bronnen
Eppink, L. en Burg, van den, J., Lubbert Adolph Torck, een veelvermogend Wageninger, 2de druk, 2012

https://mijngelderland.nl/inhoud/specials/sporen-van-slavernijverleden/gecompenseerden-uit-de-wageningse-elite-deel-1

Keest Gast (mei 2020), een dominee met een zwarte slaaf op het Bassecour, van de Historische vereniging Oud-Wageningen.

www.landgoedvrienden.nl/wp-content/uploads/2015/09/Villa-Sanoer.pdf
https://sites.google.com/site/stadsgracht/kasteel-van-wageningen

Bowles of Wageningen and their English roots   http://sites.rootsweb.com/~bowlesfamily/RobertBowlesOfWageningen.pdf

https://www.genealogieonline.nl/stamboom-kuijp-of-kuyp/I615.php
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gerard_Tichelman
www.botanischetuinen.nl/Wageningen‎