KOLONIALE WANDELING HATTEM

Een grote donder heer en een vader van de koelies

Deze wandeling voert langs het geboortehuis van Herman Willem Daendels (1762-1818) en het Daendelshuis waar hij met vrouw en kinderen heeft gewoond. Daendels was voor Nederlandse begrippen een revolutionair. Hij sloot zich aan bij de patriotten, een politieke stroming die een eind wilde maken aan het vermolmde regime van stadhouder Willem V. Daendels was dan ook een fervent aanhanger van de Franse revolutie (1789). Na de Franse inval in Nederland (1795) maakte hij carrière in het Nederlandse leger. In 1807 werd Daendels door Napoleon benoemd tot gouverneur-generaal van Nederlands-Indië en voerde hij het bewind over de kolonie tot 1810. Een veel minder bekende koloniaal bestuurder uit Hattem was Johan François Adriaan Cateau van Rosevelt (1824-1891). Hij was de oudste zoon uit een verarmde Zeeuwse familie en bracht het tot agent-generaal voor de Immigratie in Suriname en later ook tot Statenlid. In tegenstelling tot Daendels, die Toewan Besar Goentoer genoemd werd, de grote donder heer, noemden de contractarbeiders in Suriname van Cateau van Rosevelt “Koelie-papa”, vader van de contractarbeiders. De wandeling voert eerst door het centrum van Hattem, langs de grote kerk aan de Markt, en daarna door het buitengebied en Algemene begraafplaats waar de vrouw van Daendels en een aantal van zijn kinderen begraven liggen.

 

Lengte wandeling:
8 km
Start- en eindpunt:
Parkeerplaats De Bleek
Parkeerplaats:
De Bleek, Nieuweweg, 8051 EA Hattem

Horeca:
Allen in de stad

Print route
Print verhalen
Download Topo GPS bestand

Ook geschikt voor andere GPX apparaten

De route

  1. De wandeling begint bij de parkeerplaats De Bleek in Hattem. Loop via de ingang van parkeerplaats terug naar de Nieuweweg en sla rechtsaf. Steek bij de verkeerslichten het zebrapad over. Ga linksaf en loop precies tegenover de inrit van het parkeerterrein rechtsaf het voetpad op het stadje in. Daal na circa 15m links aanhoudend het schuin aflopende paadje af en vervolg dit pad met de stadsmuur aan je rechterhand. Je wandelt tussen “Kikkers in concert” en de Verkentoren door. Sla bij het bruggetje rechtsaf en wandel onder het Daendelspoortje door.
  1. Sla direct na het poortje rechtsaf en loop het trappetje op. Boven aangekomen rechts aanhouden. Je passeert nu het bovenste gedeelte van de Verkentoren. Aan het einde van het pad het trappetje aflopen en direct hierna weer linksaf. Voor het poortje rechtsaf langs de Franse School, een voormalige patriciërswoning. Aan het eind van dit gebouw weer rechtsaf en met de bocht naar links zie je links het Daendelshuis liggen.
     
  1. Vervolg je weg en sla vervolgens linksaf de Ridderstraat in. Ga bij de Kruisstraat rechtsaf. Loop onder de Dijkpoort door en sla direct na het stukje stadsmuur scherp linksaf. Volg de weg met de bocht mee naar rechts. Je loopt nu op de Noordwal. Sla vlak voor de Eerste Walsteeg rechtsaf een voetpad op. Houd voor het bruggetje links aan en volg het pad langs het water. Ga het volgende bruggetje over en sla direct hierna linksaf. Ga na de bocht linksaf het trappetje op en boven aangekomen direct weer linksaf. Je steekt nu het Molenbelt over en loopt rechtdoor de Achterstraat in. Als je het Molenbelt inkijkt, zie je links de molen De Fortuin. Even verder zie je links het Voerman- en het Anton Pieck museum liggen. Het museum heeft een Daendelskamer ingericht en is elke dag, behalve maandag, open van 10.00 tot 17.00 uur. Daendels (1762-1818) was van 1807-1810 gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Hij voerde ook in de kolonie revolutionaire politieke veranderingen door maar hij werd vooral bekend door de aanleg van de Grote Postweg (Jalan Raya Pos) op het eiland Java. De aanleg kostte tienduizenden Javanen het leven.
  1. Sla na het verlaten van het museum linksaf en meteen rechtsaf de Tweede Walsteeg in. Sla vervolgens rechtsaf de Kerkstraat in. Na 50 meter zie je rechts op nr.38 het geboortehuis van Daendels (1762). Dat is te zien aan de gevelsteen. Keer weer om en loop de Kerkstraat verder uit. Voor de Grote of Andreas kerk houd je rechts aan (Markt) en wandel je vervolgens linksaf de Korte Kerkstraat in. Je loopt langs de Grote Kerk op de Markt waar op 26 september 1824 Johan François, Adriaan Cateau van Rosevelt werd gedoopt. De kerk is van februari tot en met oktober dagelijks, behalve zondags, open voor het publiek van 10.00 tot 17.00 uur.
  1. Loop nu onder het Van Raalte’s poortje door en vervolg het pad tot aan de asfaltweg, de Nieuweweg.  Sla linksaf. Steek bij de stoplichten het zebrapad over en ga opnieuw linksaf. Hou rechts aan en loop de brug over. Ga direct erna rechtsaf langs het hek. Je loopt langs een gebied dat teruggegeven is aan de natuur. Bij hoogwater staat hier bijna alles onder water. Loop dit pad af en ga de brug over. Vervolg het pad over een brug langs de sluis tot je bij de hoogspanningsmast op het dijkpad (Dijkstoelpad) uitkomt. Als je de sluis wilt bekijken moet je even rechtsaf slaan. Op de sluis staan 2 tronen. Op de ene troon staat: ‘Ik ben de wachter over het water’ en op de andere troon staat: ‘Weergekeerde rust kroon ik tot koning’.
  1. Loop verder langs dit pad tot je links De Hezenberg ziet liggen. Loop het bospad in dat langs dit voormalige landhuis van de familie Daendels voert. Sla na het landhuis het eerste bospad rechts in. Je komt weer uit op het Dijkstoelpad. Hier linksaf slaan en door lopen tot de ophaalbrug. De ophaalbrug oversteken. Bij de direct daaropvolgende brug sla je rechtsaf. Houd rechts aan en volg het paadje langs het kanaal. Verderop passeer je het bordje Algemene Veen van Het Gelders Landschap. Sla op de driesprong linksaf en loop de heuvel op, houd rechts aan en loop de heuvel weer af. Op de vijfsprong wandel je rechtdoor.  Neem het eerste paadje linksaf de heuvel op. Boven aangekomen heb je een wijds uitzicht over het landschap. Je vervolgt je weg scherp naar rechts in de richting van een hoogspanningsmast. Sla aan het einde van het pad rechtsaf. Loop langs de kolk tot de vijfsprong. Sla scherp linksaf. Je volgt nu de ‘oude dijk’, de vroegere winterdijk en wandelt op de T-splitsing naar links. Loop langs het witte hek van Het Gelders Landschap en sla linksaf de verharde weg op.
  1. Vanaf deze dijk heb je een prachtig uitzicht over de Wiessenberger Kolk. Houd vlak voor het hek rechts aan en blijf op de dijk lopen. Links van je ligt de Algemene begraafplaats van Hattem. Loop de begraafplaats op en loop door tot het tuinhuisje. Bij het tuinhuisje rechts aanhouden. Aan het eind van dit pad zie je links twee grafplaten met een sierhek er omheen. Hier ligt de vrouw van Daendels, Aleida Elisabeth Reiniera Daendels van Vlierden (1768-1848) begraven en een aantal van haar kinderen. Loop terug naar de ingang van de begraafplaats, sla linksaf en loop de dijk weer op. Een eindje verderop sla je rechtsaf het fietspad op en volgt nog steeds de dijk. Aan het einde van de dijk ben je terug bij de parkeerplaats De Bleek, het eindpunt van deze koloniale wandeling.

Daendelspoortje

Daendelspoortje

Rond 1780 verkeerde Nederland op de rand van een burgeroorlog. De strijd ging tussen de orangisten, conservative aanhangers van stadhouder Willem V enerzijds en anderzijds de patriotten, burgers en regenten die politieke hervormingen nastreefden. De keuze tegen Oranje en voor de patriotten heeft het leven van Daendels en zijn vrouw getekend. Zo benoemde Willem V in 1785  Daendels niet tot opvolger van zijn overleden vader in het stadsbestuur, zoals gebruikelijk was. Ook wilde zijn aanstaande schoonvader, een orangist, hem geen toestemming geven om met zijn dochter Aleida Elisabeth Reiniera van Vlierden (1768-1848) te trouwen. Daendels schaakte daarop zijn geliefde. Het verhaal gaat dat hij samen met haar via het later zo genoemde Daendelspoortje de stad ontvluchtte. Zij trouwden in 1787 in Lage bij Bentheim. Daendels en zijn vrouw kregen vijftien kinderen van wie er tien volwassen werden. Na vele omzwervingen door Frankrijk keerde het echtpaar in 1794 terug naar de Nederland. Toen in 1795 het Franse leger Nederland binnenviel, kregen de patriotten eindelijk hun nieuwe politieke bestuur, maar wel onder Frans toezicht. Daendels werd bevelhebber van het nieuwe Nederlandse leger, maar trok zich na een paar jaar teleurgesteld terug in het Heerder dal op het landgoed De Dellen. Daar hielden hij en zijn vrouw zich bezig met het ontginnen van heide tot landbouwgrond en het fokken van schapen. Het was een armoedig bestaan. Van de opbrengst van het landgoed konden ze nauwelijks leven.

Naar route

Daendelshuis

Daendelshuis

Het Daendelshuis aan de Kerkhofstraat werd eerst bewoond door de schoonouders van Daendels. Zijn vrouw erfde het huis van haar ouders en heeft hier vanaf 1811 gewoond met haar kinderen, de meeste tijd zonder haar man. Daendels ging alleen naar Indië waar hij een tijdlang samenwoonde met een Bantamse prinses, waarschijnlijk de stammoeder van de Indische tak van het geslacht Daendels.

Naar route

Herman Willem Daendels (1762-1818)

Daendels (1762-1818)

Het Voerman museum heeft een kamer ingericht met historische stukken die betrekking hebben op Daendels (1762-1818). Er hangt onder andere een replica van een portret van Daendels geschilderd door de Indonesische kunstschilder Raden S.B. Saleh (1811-1880). Het originele postume portret is in het bezit van het Rijksmuseum in Amsterdam. Tijdens zijn bewind (1807-1810) reorganiseerde Daendels het bestuur, leger en vloot en de rechtspraak in Indië. In grote delen van Java zette hij de vorsten af en stelde het bestuur onder Nederlands toezicht. Daendels had ook veel aandacht voor de verdediging van Java tegen Engeland. Daarvoor bracht hij een groot leger op de been, merendeels van Javanen. Hij bouwde ziekenhuizen, kazernes en wapenfabrieken in Surabaya en Semarang. Daendels liet langs de noordkust van Java een brede verbindingsweg aanleggen van Batavia (west) naar Surabaya (oost). Tienduizenden Javanen kwamen om bij dit militaire monsterproject. Uiteindelijk zou de grote postweg ook van belang zijn voor de koloniale economie. De Javanen zelf mochten deze weg lang niet gebruiken. Daendels presenteerde zich als een koning tegenover de Javaanse aristocratie en werd door hen Toewan Besar Goentoer genoemd, de grote donder heer. In 1810 riep die andere grote donder heer, Napoleon, Daendels terug naar Europa.

Naar route

Doopvont 13de eeuw grote kerk Hattem

Johan Cateau van Rosevelt

Johan François Adriaan Cateau van Rosevelt werd in 1824 geboren in Hattem.  Zijn vader was afkomstig uit Zeeland en kon nauwelijks in het onderhoud van zijn gezin voorzien. Het gezin had geen vast adres. Zijn vader huurde telkens een andere woning in de binnenstad van Hattem. Johan Cateau van Rosevelt was het oudste kind en werd op 26 september 1824 gedoopt in de Grote of Andreas kerk in Hattem. Het doopvont, dat stamt uit de 13de eeuw, wordt nog steeds gebruikt. Het bestaat uit één stuk Bentheimer zandsteen en is te bezichtigen in de kerk. De kerk is van februari tot en met oktober dagelijks, behalve zondags, te bezichtigen van 10.00 tot 17.00 uur. In 1845 meldt Johan Cateau van Rosevelt zich aan voor de militaire dienst in de overzeese gebiedsdelen en komt via het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk in 1845 in Suriname aan. Hij is betrokken bij diverse expedities naar de binnenlanden om weggelopen slaven op te sporen en onlusten de kop in te drukken. In 1857 keert hij terug naar Nederland en volgt met succes de officiersopleiding in Nijmegen. Terug in Suriname wordt hij hoofd van Bouwdepartement en beheerder van koloniale vaartuigen. Onder zijn bestuur worden ziekenhuizen, kazernes, stations en havens aangelegd. Hij verricht daarnaast talloze cartografische werkzaamheden in het binnenland van Suriname en is een niet onverdienstelijk schilder. In 1867 verlaat hij de militaire dienst. Tussen 1868 en 1871 was hij districtscommissaris belast met het beheer van Beneden en Boven-Saramacca. Hij trouwt in 1870 met Josephina Leentje Haver (1832-1906) een voormalige slavin die in 1849 manumissie krijgt: vrijgekocht wordt. Hij heeft dan al zes buitenechtelijke kinderen met haar. In 1872 wordt hij benoemd tot eerste agent-generaal voor de Immigratie. In die functie hield hij toezicht op de immigratie van contractarbeiders, bijna allen afkomstig uit Noord-India, toen een Britse kolonie. Ook bemiddelde hij bij arbeidsconflicten. Hij werd vertrouwd door de ‘koelies’ waarvan de eersten in 1873 in Suriname werden ontscheept. Velen gaven bij hem hun spaargeld in bewaring. Hij werd door hen Papa Koelie genoemd. In 1891, vlak voordat hij weer naar Nederland zou afreizen, sterft Cateau van Rosevelt. Hij werd begraven op de begraafplaats Nieuwe Oranjetuin in Paramaribo.

Naar route

De Hezenberg

De Hezenberg

In 1851 liet de familie Daendels in een prachtig natuurgebied een landgoed bouwen met de nodige bijgebouwen: een koetshuis, een paardenstal en een personeelswoning. Blijkbaar ging het de familie weer goed. Het landgoed werd de Hezenberg genoemd onder andere omdat het op een natuurlijke zandrug was gebouwd. In 1930 gingen de toenmalige nazaten van Daendels failliet. Het landgoed werd geveild en kwam in handen van een Duitse familie. De Nederlandse staat verklaarde na de Tweede Wereldoorlog alle Duits bezit verbeurd, zodat het landgoed na 1945 leeg kwam te staan. Voor een redelijk bedrag kon een pastorale stichting het landgoed kopen. De Hezenberg is vanaf 1946 een plaats waar mensen die in hun leven zijn vastgelopen onderdak en begeleiding krijgen aangeboden. In 2011 werd de Hezenberg een zelfstandig behandelcentrum in de GGZ (geestelijke gezondheidszorg).

Naar route
Graf van vrouw Daendels

Graf van Aleida Elisabeth Reiniera Daendels van Vlierden (1768-1848)

Aleida Elisabeth Reiniera Daendels van Vlierden (1768-1848)

Op de algemene begraafplaats in Hattem ligt de vrouw van Daendels, Aleida Elisabeth Reiniera Daendels van Vlierden (1768-1848) samen met een aantal van haar kinderen begraven. Daendels zelf overleed in 1818 aan de malaria in Elmina, een Nederlandse kolonie aan de Afrikaanse Goudkust, het  tegenwoordige Ghana. Elmina was de plaats waar de West-Indische Compagnie twee eeuwen lang Afrikanen opkocht en als slaafgemaakten vervoerde en verhandelde in de Amerika’s. Dat Daendels eindigde in Elmina had hij te danken aan Koning Willem I die Daendels in 1815 als gouverneur-generaal naar deze kolonie stuurde. Die benoeming was duidelijk een strafplaatsing. Vanaf zijn jongste jaren had Daendels zich tegen de Oranjes gekeerd en revolutionair Frankrijk gesteund. Nog in 1813 had hij deelgenomen aan Napoleons veldtocht naar Rusland. Maar toen Napoleon in 1813 ten onder ging, sleurde hij Daendels mee in zijn val. Eenmaal brodeloos at hij genadebrood van Koning Willem I en werd hij naar het malaria oord, dat Elmina was, gestuurd. Daendels werd bijgezet in een grafmonument op de Nederlandse begraafplaats te Elmina.

Naar route

Bronnen
W.Alberts, Grepen uit de geschiedenis van Hattem, Herman Willem Daendels (overdruk uit het Weekblad” De Homoet”-Hattem’72)
P.’t Veer van, (1963) Daendels, maarschalk van Holland
Surinaamse Almanak voor het jaar 1894 (artikel over J.F.A. Cateau van Rosevelt 
hezenberg.nl>geschiedenis van de Hezenberg